Ísland og EES

er mál sem hver íslendingur verður að taka afstöðu til.

Margir hafa talað um það að Alþingi Íslendinga sem hefur síðasta orðið varðandi upptöku ákvæða vegna samningsins hafi ekki staðið sig sem skyldi og samþykkt atriði sem engin nauðsyn bar til vegna sérstöðu Íslands. Má nefna uppskiptingu raforkumarkaðsins þar sem Orkusalan var þá klofin út úr RARIK sem einungis kallaði á meiri útgjöld heimilanna í landinu með margföldun skriffinsku og flotterís.

Óli Björn skrifar merka grein í Morgunblaðið í dag um þessi mál. Menn verða að átta sig á grunnatriðum ACER, sem er orkunýtingarstefna Evrópusambandsins. Með innleiðingu ákvæðanna yrðum við Íslendingar valdalausir og viljalausir nýtingaraðilar orkulinda Íslands eftir að Sambandið tekur yfirstjórn orkumála Íslands að sér. 

Grein Óla Björns er svohljóðandi:

"„Þegar um svona mál er að ræða á Alþingi síðasta orðið. Það er sá fyrirvari sem menn gera í Evrópusamvinnunni, að þeir hafa ekki að stjórnskipunarlögum heimild til að skuldbinda Ísland við samningaborðið úti í Brussel án aðkomu Alþingis.Það er nú aðalatriðið varðandi fyrirvarana.“

Þetta sagði Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins og fjármálaráðherra, þegar hann svaraði 22. mars sl. óundirbúinni fyrirspurn um þriðju orkutilskipun Evrópusambandsins.

Tilefnið var samþykkt landsfundar Sjálfstæðisflokksins þar sem segir:

„Sjálfstæðisflokkurinn hafnar frekara framsali á yfirráðum yfir íslenskum orkumarkaði til stofnana Evrópusambandsins.“

Ummæli sem norskir fjölmiðlar höfðu eftir þeim er hér heldur um penna að loknum landsfundi urðu ekki til að róa þá sem leita lausna á öllum verkefnum okkar Íslendinga úti í Brussel.

Ég benti á hið augljósa:

Á Alþingi og ekki síst innan stjórnarflokkanna þriggja séu vaxandi efasemdir um orkutilskipunina.

 

Orkumál á Íslandi og innri markaður

Í viðtali við fréttastofu Ríkisútvarpsins, nokkrum dögum síðar, spurði ég einfaldrar spurningar: „Af hverju þurfa orkumál á Ísland að vera hluti af einhverjum innri markaðsmálum Evrópusambandsins? Það er ekkert sem segir það með svipuðum hætti að það á örugglega við um fjármálamarkaðinn.“

Spurningin er eðlileg og í takt við efasemdir formanns Sjálfstæðisflokksins um fyrirkomulag orkumála á EESsvæðinu.

„Veltum því fyrir okkur hvað við höfum með það að gera á innri markaði Evrópu að vera að ræða raforkumál sem eru í einangruðu mengi á Íslandi úti í Brussel,“ sagði Bjarni Benediktsson þegar hann svaraði áðurnefndri fyrirspurn.

Hann velti því fyrir sér hvað Íslendingar hefðu „með það að gera að vera að ræða við önnur ríki Evrópusambandsins raforkumál af eyjunni Íslandi“: „Er það mál sem varðar innri markaðinn með beinum hætti, þegar engin er tengingin? Eða treystum við okkur til þess að skipa endanlega þeim málum sem varða íslenskan raforkumarkað til lykta á okkar forsendum eins og Alþingi kýs?“

Þetta er kjarni málsins og spurningar formanns Sjálfstæðisflokksins eru „mjög verðugar mikillar umræðu hér í þinginu“, eins og hann komst að orði.

Í viðtali við Ríkisútvarpið hélt ég því fram að það væri „fullkomlega eðlilegt og það væri ábyrgðarlaust af okkur sem þingmönnum að taka ekki umræðuna, annars vegar þriðju tilskipunina um orkumál en líka að ræða það hvort hagsmunum okkar er betur borgið utan hins sameiginlega orkumarkaðar eða innan“.

Hæpin fullyrðing – í besta falli

Í fréttaskýringu Viðskiptablaðsins í síðustu viku er fullyrt að þriðja orkutilskipun Evrópusambandsins hafi lítil áhrif hér á landi – mikilsverðir orkuhagsmunir séu ekki í húfi. Vitnað er í svör utanríkisráðuneytisins þessu til stuðnings.

Hér er ekki rúm til að draga fram hversu hæpin (í besta falli) fullyrðingin er. Skipulag orkumála skiptir okkur Íslendinga miklu, hefur veruleg áhrif á samkeppnishæfni atvinnulífsins og bein áhrif á lífskjör almennings. Verði af lagningu sæstrengs – líkt og margir vonast til – mun íslenski orkumarkaðurinn falla undir valdsvið ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators), eftirlitsstofnunar Evrópusambandsins.

ACER fær meðal annars vald til að úrskurða í ágreiningsmálum. (Sæstrengur milli Íslands og Bretlands er á lista Evrópusambandsins yfir mikilvæg innviðaverkefni í orkumálum.)

Hrein orka er ein dýrmætasta auðlind okkar Íslendinga. Raforkuvinnsla á íbúa er hvergi meiri en hér á landi og yfir helmingi meiri en í Noregi. Í skýrslu ferða-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra um raforkumál, sem lögð var fram í mars, koma þessar upplýsingar fram. Kanada og Finnland eru í þriðja og fjórða sæti, langt á eftir okkur Íslendingum.

Að fullyrða að skipulag orkumála, hvernig og hvort við aðlögum íslenskt regluverk að orkutilskipunum Evrópusambandsins, hafi ekki mikil áhrif hér á landi, er í besta falli sérkennilegt og í versta falli hættulegt.

Ófyrirséðar afleiðingar?

Innan skamms verður Alþingi að taka afstöðu til þess hvort falla eigi frá stjórnskipulegum fyrirvara vegna þriðju orkutilskipunarinnar.

„Stilli Alþingi sér á móti pakkanum gæti það þó haft ófyrirséðar afleiðingar fyrir EES-samstarfið, að sögn utanríkisráðuneytisins,“ segir Viðskiptablaðið.

Samkvæmt EES-samningnum er stjórnskipulegur fyrirvari gagnvart ákvörðunum sameiginlegu EES nefndarinnar þegar lagabreytingar eru nauðsynlegar. Fyrirvarinn þýðir að þjóðþing EFTA-ríkjanna þurfa að samþykkja tilskipanir – aflétta stjórnskipulegum fyrirvörum.

Ef rétt er að það hafi „ófyrirséðar afleiðingar“ ef Alþingi aflétti ekki fyrirvara gagnvart tilskipunum Evrópusambandsins (í þessu tilfelli vegna þriðju orkutilskipunarinnar) þýðir það í raun að stjórnskipulegur fyrirvari er merkingarlaus.

Þjóðþing EFTA ríkjanna eru áhrifalaus – neydd til að skrifa undir tilskipanir því annað hefði „ófyrirsjáanlegar afleiðingar“ á EES-samninginn.

Þannig er ákvæði 103 gr. EES-samningsins dauður bókstafur. Þessi túlkun á ákvæðum samnings EFTA og ESB getur varla verið rétt enda um leið verið að halda því fram að þjóðþing Noregs, Liechtenstein og Íslands séu aðeins viljalaus verkfæri sem neydd eru til að fara eftir forskrift embættismanna.

Sem þingmaður get ég aldrei tekið undir slíkan skilning á eðli EES-samningsins.

Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra, hefur bent á að í raun hafi aldrei tekist að hrinda nægilega vel í framkvæmd „sjálfstæðri stefnu í samskiptum við ESB á grundvelli EES-samningsins“.Í dagbókarfærslu í febrúar hélt Björn því fram að verði viðurkennt „meira svigrúm til að hafna innleiðingu ESB-reglna fellur það að helstu gagnrýninni á EES fyrirkomulagið eins og það er nú – þetta svigrúm er þó einskis virði sé aldrei gerð tilraun til að nýta það og henni fylgt eftir á skipulegan hátt“.

Þegar Alþingi fær það verkefni að fjalla um þriðju orkutilskipunina verða þingmenn að vega og meta hagsmuni Íslands. Þeir verða að svara þeirri spurningu hvernig hagsmunir lands og þjóðar séu best tryggðir.

Þjónar það hagsmunum okkar að samþykkja þriðju tilskipunina?"

Sérhver kjósandi verður að fylgjast vel með afgreiðslu málsins á Alþingi.

Það snýst um fullveldi Íslands.