Halldór Jónsson

18.12.2021 | 11:19

Upplýsandi hugleiðing um sjávarútveginn

er að finna í grein Svans Guðmundssonar í Morgunblaðinu á laugardaginn 18. desember, Krókaflamark og rómantík í sjávarútvegi.

Svanur segir:

"Markaðs- og sölustarf er lykilþáttur í íslenskum sjávarútvegi í dag. Sjávarútvegurinn hefur í raun færst frá til þess að gera frumstæðu veiðisamfélagi í sérhæfða matvælaframleiðendur sem lofa að afhenda gæðavöru á fyrirframákveðnum tíma. Allt byggist það á því að geta afhent ferska vöru með tryggum hætti eins og samningar segja til um. Öll íslensk sjávarútvegsfyrirtæki vita þetta og hafa byggt upp starfsemi sína til að geta uppfyllt skilyrði sem nútímamatvælamarkaðir kalla á. Allt sem truflar þetta færiband, upp úr sjó og ofan í maga neytanda, hefur áhrif á verð og afkomu. Fyrirsjáanleiki og stöðugleiki er lykilþáttur í þessu ferli og kvótakerfið tryggir það. Skipstjóri sem siglir út á miðin í dag hefur „innkaupaseðil“ útgerðarinnar undir höndum og hefur um það bil tvo sólarhringa til að koma með vöruna og ætlast er til að litlu skeiki milli tegunda. Þetta er veruleiki sem margir hafa ekki náð að setja sig inn í. Í landi bíður hágæðavinnsla sem vinnur og flokkar fiskinn og pakkar honum í neytendaumbúðir. Nokkrum tímum eftir að fiskurinn kemur inn í vinnsluna er hann lagður af stað til neytenda. Kæling, ferskleiki, hraði og áreiðanleiki skiptir öllu.

Rómantíska kerfið

Fyrir utan þetta kerfi er annað kerfi sem lýtur eigin lögmálum. Það kerfi er umlukt ákveðinni rómantík og er afrakstur pólitískra hrossakaupa, miklu fremur en hinnar vísindalegu og hagrænu uppbyggingar sem er grunnur kvótakerfisins. Smábátakerfið er í raun andstaða við þau sjónarmið að stunda ábyrgar veiðar með hámörkun arðsemi að leiðarljósi en nýtur þrátt fyrir það hylli margra. Það er í raun andstaða við allt það sem var nefnt hér að framan þar sem það tryggir aðeins hráefni þegar auðveldast er að sækja sjó og hefur því beinlínis áhrif til lækkunar hráefnisverðs. Auðvitað væri hægt að veiða allan þorskkvótann á smábátum yfir sumarið en hvaða áhrif myndi það hafa á útflutningstekjur landsmanna? Jú, markaðurinn myndi drukkna í hráefni á stuttum tíma, sem myndi þýða verðfall, og stöðug fiskvinnsla allt árið væri liðin tíð. Um leið myndi hagkvæmni þess að veiða aðrar tegundir en þorsk hverfa þar sem veiðar þeirra byggjast á því að vera sóttar með þorskinum. Með slíkum veiðum væri forsendum kippt undan fiskvinnslu eins og við þekkjum hana í dag. Hafa verður í huga að aflamark er tvenns konar, þ.e. almennt aflamark, sem nýta má með veiðum með öllum leyfilegum veiðarfærum, og krókaaflamark, sem einungis er heimilt að nýta með krókaveiðarfærum (handfæri og línu). Bátar sem stunda veiðar á grundvelli krókaaflamarks þurfa að vera minni en 15 brúttótonn og er þeim einungis heimilt að stunda veiðar með línu og/eða handfærum. Þetta er kjarninn í aðskilnaði smábátakerfisins/krókaveiða frá „stóra kerfinu“.

Draumsýn og veruleiki

En draumsýn og veruleiki er sitt hvað. Margir í smábátakerfinu hafa teygt sig langt, skuldsett sig með kvótakaupum og þurfa að sækja sjóinn í vályndum veðrum. Það er allt í lagi að hafa allt þetta í huga þegar við ræðum veiðar smábáta en það er rík tilhneiging til þess að færa þeim anga sjávarútvegsins stærri og stærri aflahlutdeild. Þegar sú hlutdeild er sótt rýrnar hlutur annarra. Á milli þessara tveggja kerfa – hins vísindalega og hins rómantíska – er stöðugur núningur því annar aðilinn hefur keypt sínar veiðiheimildir en hinn reynir stöðugt að sækja sér stærri hlut með pólitískum þrýstingi. Í dag er óheimilt að flytja aflaheimildir úr krókaaflamarkskerfi í aflamarkskerfi en hinir rómantísku smábátamenn eiga þá draumsýn helsta að komast inn í „stóra kerfið“ til þess eins að geta síðan selt sig út úr því. Er ekki tímabært að skoða í alvöru hvort kerfið hentar betur hagsmunum þjóðarinnar allrar?"

Bloggari viðurkennir fúslega hversu hann er skiptur milli aðdáunar á virkni kvótakerfisins og þeim leiðindum sem sem núningurinn við "sjálfstæðisstefnuna frá 1929 veldur honum þar sem tala'er um atvinnufrelsi og einstaklingsfrelsi. Hvernig réttlætirðu þetta í huganum?

En er ekki hægt að segja að þessi tvö kerfi í núverandi mynd séu málamiðlun sem komið hafi til vegna takmarkaðs framboðs af fiski í sjónum? Salomonsdómur í nauðvörn?

"Þegar sú hlutdeild er sótt rýrnar hlutur annarra. Á milli þessara tveggja kerfa – hins vísindalega og hins rómantíska – er stöðugur núningur því annar aðilinn hefur keypt sínar veiðiheimildir en hinn reynir stöðugt að sækja sér stærri hlut með pólitískum þrýstingi"

Er þetta ekki staðan í dag? Stöðugur núningur milli öfundar og hagsmunavörslu? Viðurkenningar á kostum og göllum og status quo? If it works, d´ont fix it segir Murphy . Og þar við situr, aðeins algerir bjálfar leggja til kollvörpun á kerfinu.

Mér finnst Svanur fara nálægt frumkostum og deilum um kerfin tvö.

Veiðigjöld og krókaveiðar eru aðskilin í pólitík og verða það áfram í hugleiðingum um sjávarútveginn okkar..

Flokkur: Stjórnmál og samfélag | Breytt s.d. kl. 11:22 | Facebook