Er Sparifé ónauðsynlegt?

Vilhjálmur Bjarnason veltir fyrir sér eðli sparnaðar og gildi hans  fyrir þjóðfélagið í grein í Morgunblaðinu í dag.

Villi Bjarna segir:

"Er sparifé frjáls gæði annrarra?

eftir Vilhjálm Bjarnason

 

Fegurðin stendur nær því ljóta en nokkuð annað. Það sama má segja um frjálsan sparnað og ofurskattlagningu. Hagfræðin fjallar um skort og ráðstöfun takmarkaðra gæða. Þau gæði sem eru til umfjöllunar í hagfræðinni hafa verð sem í flestum tilfellum grundvallast á eftirspurn. Verð annarra gæða ræðst af hlutfallslegri eftirspurn í samanburði við önnur gæði sem kunna að vera á markaði.

Það er algengur misskilningur að verð ákvarðist af kostnaði við að framleiða gæðin. Í fæstum tilfellum hefur sá er kaupir nokkra hugmynd um hvað gæðin kosta í framleiðslu. Það er aðeins í tilfellum um fullkomna samkeppni þar sem verð ræðst af jaðarkostnaði vöru. En því miður; fullkomin samkeppni er ekki til.

Þó ber svo við að sumar tegundir gæða kosta ekkert í framleiðslu. Dæmi um slíkt er andrúmsloft og sólarljós. Það er álitamál hvort hreint vatn í bæjarlæk, tekið til drykkjar úr bæjarlæk sé frjáls gæði. Þó hefur verið litið svo á að ef vatnstakan skerðir ekki notkunarrétt eiganda bæjarlækjarins, þá sé vatnið frjáls gæði. Svo er einnig um náttúrufegurð sem horft er á, og jafnvel um frjálsa för um land, þar sem förin skaðar ekki með umgengni. Jafnvel það að tína ber sér í munn við för um land eru frjáls gæði.

 Sparifé

Stundum má ætla það að sparifé annars fólks sé frjáls gæði fyrir þá sem ekki eru skráðir eigendur þess sparifjár.

Áður en lengra er haldið er rétt að halda því til haga að sparifé kann að vera hvort heldur sem er frjáls eða þvingaður sparnaður.

Þvingaður sparnaður er sá sparnaður sem launþegar eru skyldaðir til að leggja til hliðar af launum sínum í lífeyrissjóði til að afla sér réttinda til töku ellilífeyris þegar ákveðnum aldri er náð. Séreignarsparnaður er viðbótarlífeyrisréttindi sem launþegi kaupir sér í samvinnu við atvinnuveitanda, en geymist með skattakvöð þar til lífeyristaka hefst.

 Frjáls sparnaður launþega er einnig það sem launþeginn heldur eftir af tekjum sínum. Slíkur sparnaður er gjarnan geymdur í fjármálastofnun sem miðlar sparnaðinum til þeirra sem þurfa á fjármagni að halda vegna atvinnurekstrar eða neyslu umfram tekjur. Slík miðlun er ekki og getur aldrei verið hluti af félagsmálaþjónustu. Það er enginn skyldugur að halda eftir af tekjum sínum til að ráðstafa heiðarlegum launum til annarra.

 Og ef enginn heldur eftir af launum sínum fellur slík lánastarfsemi eða miðlun sjálfkrafa niður.

Fyrir slíka miðlun er tekið gjald. Lántaki greiðir gjald, sá sem færir fórn við að fresta neyslu tekur gjald og fjármálafyrirtækið tekur gjald fyrir miðlunina og dreifingu áhættu. Það þykir eðlilegt í siðuðum samfélögum að sá er fær að láni greiði til baka jafnvirði þess sem hann tekur að láni auk þóknunar fyrir afnotin. Verðmætamælirinn og brenglun hans á ekki að skipta máli. Algengasta brenglun verðmætamælis heitir verðbólga.

 Hvers konar sparifé?

Þegar tölur um sparifé í bönkum á Íslandi eru skoðaðar, kemur í ljós að um 60% af innlánum eru í eigu einstaklinga og lífeyrissjóða, en eignir þeirra eru skuldbindingar við einstaklinga. Það eru um 1.200 milljarðar. Að auki eiga einstaklingar um 5.000 milljarða í lífeyriseignum, auk 500 milljarða lífeyrisskuldbindingar ríkissjóðs við opinbera starfsmenn. Með þessum lífeyriseignum er ríkissjóður, og þar með skattgreiðendur framtíðarinnar, að koma sér undan að greiða óbærilegar lífeyrisbætur um ókomna tíð.

Með þessu borgar hver fyrir sig sín eftirlaun og nokkurs réttlætis er gætt. Þessum 6.000 milljörðum er hægt að ræna frá eigendum sínum að einhverju leyti með óvarlegum útlánum með gjafavaxtakjörum og verða það þá einhverjir mestu verðmætatilflutningar í sögu landsins.

 Hver tekur sparifé að láni?

Samkvæmt gögnum Seðlabanka Íslands tekur íslenskt atvinnulíf að láni 60% allra útlána íslenska bankakerfisins. Íslensk heimili taka að láni um 40% af útlánunum. Hver segir að það sé réttlæti að sum heimili niðurgreiði útlán til annarra heimila?

Hver segir að það sé réttlæti að íslensk heimili niðurgreiði útlán til fyrirtækja með neikvæðum raunvöxtum? Með vaxtabótum eru heimili hvött til lántöku. Eru einhverjir hvatar til að einstaklingar eigi fyrir neyslu sinni í varanlegum eignum? Til dæmis fasteign yfir höfuðið!

Er sparifé ef til vill aðeins skattandlag, til að auka tekjur ríkissjóðs? Vextir af teknum lánum eru gjöld hjá fyrirtækjum. Fengnar fjáreignatekjur eru tekjur hjá einstaklingum, jafnvel þó stór hluti þeirra „tekna“ sé verðleiðrétting og falli alls ekki undir tekjuhugtakið í venjulegum skilningi.

 Nú er hrósað happi og hamingju yfir því að Ísland sé lágvaxtaland. Hver er hamingjan af slíku? Að heimili séu að niðurgreiða lánsfé fyrirtækja? Það kann að vera að lífeyrissjóðir hafi ábata af vaxtalækkunum, því annað eignaverð kann að hækka vegna aukinnar arðsemi í atvinnurekstri.

Vextir ráðast að nokkru af arðsemi fjárfestingatækifæra. Vextir örva framboð lánsfjár. Það kann vel að vera að bankar ætli aðeins að lána út það sem fyrirtæki og einstaklingar vilja eiga í lausu fé, en ekki eiginlegt sparifé.

Siðuð samfélög

Það er eðlilegt í siðuðum samfélögum að stjórnvöld hvetji til myndunar frjáls sparnaðar. Það er eðlilegt að einstaklingar eigi þriggja mánaða laun á hefjanlegum sparireikningum, til að takast á við ástand eins og nú ríkir. Það er einnig eðlilegt að einstaklingar eigi eins til þriggja ára laun á bundnum sparireikningum. Hvort heldur hefjanlegir ellegar bundnir reikningar verða að bera jákvæða raunvexti. Með skattlagningu verðbóta verða slíkir reikningar með neikvæðum raunvöxtum, samkvæmt tímaritinu „Ávöxtun og sparnaður“, sem kom nýlega út. Og enn er vilji til að herða skattlagningu fjáreignatekna af sparifé. Þá færist land og þjóð frá siðuðu samfélagi til vanþróaðs ástands, þar sem lýðsleikjur færa verðmæti til að sínum geðþótta.

Það var sárt að sjá Sjálfstæðisflokkinn standa að síðustu skattahækkun á fjáreignatekjur, í þjónkun við þá sem vilja ekki skilja eðli fjáreignatekna. Frjáls sparnaður er ekki frjáls gæði. Óhófleg skattlagning dregur úr frjálsum sparnaði og leiðir til bótavæðingar meðal þegna og útgjalda fyrir ríkissjóð.

 

En eins og skáldið sagði í ljóði sínu:

 

Í nótt sem leið kom hann,

stormurinn, trylltur

blár, litur næturinnar,

 rauður litur vínsins,

skrýddur vatnslokkum,

með kaldan eld í augum, í nótt sem leið

kaus hann að sofa á jörðinni.

(Pablo Neruda) "

Greinin er þörf hugleiðing á þessum tímum þegar allt er í upplausn og hver starfstéttin af annarri gerir verkfall til að knýja almenning til að rýra sinn hluta og greiða þeim kröfurnar.

Hverjir greiða þessum hópum sem vinna hjá ríkinu launin ? Nokkuð ljóst að hóparnir greiða þau til bakav sjálfir  með öðrum óskyldum aðilum sem verða að heimta leiðréttingu fyrir sig annarsstaðar. 

Verðbólga kemur í kjölfarið og verðtryggð lán hækka. En án verðbólgu staðnar allt þjóðfélagið eins og í COVID-19.

Hvaða afleiðingar hefði lagasetning núna eins og hjá ríkisstjórninni 1971 að allt kaup í landinu skuli hækka um 20 % á einu bretti og síðan keyptur skuttogari á helst alla firði landsins?

Stórkostlegt framfaraskeið myndi auðvitað hefjast nú eins og þáán  kvótakerfis  en ófyrirséð aldarfjórðungs óðaverðbólga sigldi í kjölfarið. Undangengin atóriðjustefnan bjargaði Íslandi frá þjóðargjaldþroti.Og fiskimiðn skrimta með þriðjungs fyrri afköst sem kvótagreifarnir skammta í gegn um Hafró og bankana sem eiga veð í fiskinum í ajónum.

Menn beri þessar aðferðir saman við Þýzkaland þar sem almennt kaupgjald hefur ekki hækkað árum saman því ártalið 1929 og Adolf Hitler eru enn brennd inn í þjóðasálina.

Af hverju geta íslenskir bankar ekki boðið launþegum að leggja inn á verðtryggða en óbundna reikninga? Enga vexti fremur en nú eru fáanlegir á þessa reikninga  en bara verðtryggingu? Ég er sannfærður um að þetta myndi breyta miklu í afstöðu manna til peninga og efla sparnað.

Sparnaður er ekki ónauðsynlegur því að flest allir Alþingsmenn Íslendinga trúi því eða kæri sig kollótta. Því beri að eyða öllu sem mögulegt er í réttlætismálin. Enda er þeir flestir kerfiskurfar að upplagi  sem aldrei hafa þurft berjast fyrir lífinu eins og allur almenningur. Þess vegna er fullveldi Íslands svona léttvægt hugtak í þeirra röðum þegar helmingi þeirra vera slétt sama um slík hugtök og vilja óðir láta aðrar þjóðir stjórna því hvað við gerum. 

Það verður fróðlegt að horfa á hvað Birgir Ármannson, samnefnari þingflokks Sjálfstæðismanna,  ætlar að eiga mörg samtöl við flokksmenn áður en hann samþykkir O4 eins og hann gerði með O3. En þá gaf hann akkúrat ekkert fyrir frekari samtöl við almenna flokksmenn sem hann hafði þó auglýst. 

Skyldi hann hann ekki bara samþykkja sæstreng í framhaldi og svo inngöngu í ESB eftir næstu kosningar? Er ekki buið með allt það traust á stjórnmálamönnum yfirleitt sem við höfðum í gamla daga?  Halda menn að þeim verði eitthvað erfiðara að svíkja nýja stjórnarskrá frekar en önnur loforð sem þeim finnast ekki þurfa að halda?

Enda hlýtur það fólk að vera fífl, svo vitnað sé til gamallar sköðunar framámanns okkar, sem gerir Pírataflokkinn að meiriháttar stjórnmálaafli. Hvað varðar slíka menn um hugtök eins og sparnað?

Vilhjálmur er einn af fáum stjórnmálamönnum sem skilur þjóðhagfræði. Það var skaði að honum var velt út af þingi í mislukkuðum pópúlisma. Vonandi verðu breyting á í næstu kosningum og þar með fækkun kerfiskurfa og minnkað vægi landsöluaflana í þingflokki Sjálfstæðismanna og að sparifé fái einhverja meiri athygli þar innanborðs en verið hefur.

 

Athugasemdir

[GÍSLI HOLGERSSON - ICELAND (IP-tala skráð) 6.6.2020 kl. 11:30]

Vilhjálmur skrifar oft um Þjóðhagsfræði, lífeyrissjóði og einstaklinga, sem eru athygliverðir.

Er hugsanlega hægt að hver maður geti skráð sig á öruggan máta hjá Seðlabankanum öll sín 40/50 vinnuár án Lífeyrissjóða?.

Ég man enn söguna úr MBL um manninn í TEXAS, minnir mig, sem vann með 5-7 starfsmönnum og sinnti stærri sjóðum en öll Lífeyriskerfin á ÍSLANDI með sóma.

Ragnar Þór og Vilhjálmur á Akranesi auk Vilhjálms Bjarnasonar koma upp í huga mér við reksturinn.

[Kristinn Bjarnason (IP-tala skráð) 7.6.2020 kl. 15:52]

Ég mæli sérstaklega með að fækka þingmönnum um helming í fyrstu adrennu og sjá hvað gerist. Ef það reynist vel má skoða allskonar annann sparnað eins og t.d. að loka ríkissjónvarpinu sem er orðin þjóðarskömm.