Allt í plati?

Í grein í Mbl. lýsti Magnús Thoroddsen skoðun sinni á erlendum lánum og vöxtum af þeim.Ég leyfi mér að grípa niður í greininni(leturbreytingar eru mínar): 

 ...“1) Ég veit ekki til þess, að fram hafi farið marktæk könnun á því, hvort meirihluti lögfræðinga sé mér sammála um það, hvernig fara skuli um ákvörðun vaxtanna eftir að Hæstiréttur Íslands kvað upp sína dóma hinn 16. júní sl. þess efnis, að gengistrygging lána miðað við erlenda gjaldmiðla væri ólögleg. Hins vegar þykir mér ekki ósennilegt, að svo sé. 

  2)Ég þekki engan lögfræðing, hvorki íslenzkan né erlendan, er sé þeirrar skoðunar, »að rétt svar við öllum lögfræðilegum álitaefnum sé að finna í lögum og öðrum skrifuðum réttarheimildum«. Það er enginn mannlegur máttur, sem getur sett allt í lög um öll hin blæbrigðaríku og breytilegu tilvik í mannlegu samfélagi, hvað þá er varðar framtíðartilvik. Til þess er mannlífið allt of flókið og síbreytilegt frá einum tíma til annars. Þetta er laganemum rækilega bent á þegar í upphafi laganámsins, í hinni svokölluðu almennu lögfræði.  

 3)Samkvæmt 72. gr. Stjórnarskrár Lýðveldisins Íslands nr. 33, 17. júní 1944, með síðari breytingum, skulu dómendur í embættisverkum sínum fara einungis eftir lögunum. Með orðinu »lögunum« er fyrst og fremst átt við sett lög, réttarvenjur og fordæmi. Þegar ekki er fyrir að fara slíkum lögum, þá verða dómarar að dæma samkvæmt »eðli máls« eins og það kallast í lögfræðinni, en það merkir að dæma beri á þann veg, er dómara sýnist sannast og réttast og í sem beztu samræmi við grundvallarreglur réttarskipunarinnar. Í engilsaxneskum rétti kallast þessi lagatúlkun »Law of Equity«, sem er frekari lagaþróun frá »Common law«. Í skandinavískum rétti er þetta nefnt að dæma: »Efter Sagens Natur«.   

4)Lög um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sem í daglegu tali eru nefnd samningalögin, eru að stofni til frá árinu 1936, nr. 7. Lög þessi eru samnorræn. Þau hafa tvívegis verið aukin og endurbætt. Í hið fyrra sinnið varð það með lögum nr. 11/1986. Þá var með 36. gr. veitt lagaheimild til að breyta samningi.  Grein þessi hljóðar svo: » Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta eða breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig (sbr. þó 36. gr. c). Hið sama á við um aðra löggerninga.«  

Varðandi túlkun á þessu lagaákvæði segir svo í 2. mgr. 36. greinarinnar: »Við mat skv. 1. mgr. skal líta til efnis samnings, stöðu samningsaðilja, atvika við samningsgerðina og atvika, sem síðar komu til.«  Hið síðara sinnið, er samningalögin voru aukin og endurbætt, var með lögum nr. 14/1995 eftir að Ísland gerðist aðili að EES-samningnum. Með þeirri lagabreytingu var réttarstaða neytenda aukin til muna.  Ef við lítum svo á, að gengistryggingardómar Hæstaréttar frá 16. júní sl. séu »atvik, sem síðar komu til« , þá segir í 2. mgr. 36. gr. c, að eigi skuli taka tillit til þeirra, »neytanda í óhag.« Verði vextirnir í gengistryggðu lánasamningunum hækkaðir frá því sem umsamið var, yrði það »neytanda í óhag«. Þess vegna er vaxtahækkun óheimil.   

Með því að dæma gengistryggingarákvæðið ólöglegt, hefir samningnum verið vikið til hliðar að hluta í skilningi 36. gr. samningalaganna. Þrátt fyrir það er samningurinn efnanlegur að öðru leyti og því getur neytandi, skv. 36. gr. c, 2. mgr., krafist þess, að lánssamningurinn »gildi að öðru leyti án breytinga«, svo sem þar er mælt fyrir um.  Þegar lagaákvæði eru jafn skýr og ótvíræð, eins og ákvæði 36. gr. samningalaganna eru, sem og sjálfur tilgangur laganna, verða dómendur að dæma samkvæmt því. Ég verð því að hryggja minn unga, lærða andmælanda með því að segja honum, að þá getur dómari hvorki dæmt samkvæmt »eðli máls« né »efnahagshagsrökum hagfræðinnar«. Gerði hann það, væri hann að brjóta gegn stjórnarskránni......“  

....“6)Í grein sinni spyr höfundur: Þurfa dómarar að hafa dómgreind? Mér finnst spurningin kjánaleg! En svarið er einfalt. Það er já. Orðið dómgreind er fallegt orð í íslenzku máli og það er sjálflýsandi, eins og svo mörg orð á okkar fögru tungu. Vitanlega þarf dómari að kunna góð skil á íslenzkum rétti, bæði hvað varðar fræði og framkvæmd. En það er ekki nóg. Góður dómari verður að hafa góða dómgreind, vita og finna, hvað er sannast og réttast í hverju máli og »helzt að lögum«, og dæma samkvæmt því.“ 

 

Þar sem mér finnst Magnús segja það beinum orðum, að ekki megi dómari dæma öðruvísi en eftir lögum, þá varð ég nokkuð undrandi á á dómi héraðsdóms um vextina á erlendum lánum. Með tilliti til þess hversu ráðherrar ríkisstjórnarinnar fögnuðu dómnum, þá sýndist mér þeir fagna því að dómurinn hafi tekið tillit til óska þeirra og skoðana varðandi málið og hagsmuni ríkissjóðs sem eigenda flestrar fjármálastarfsemi í landinu. Verður vart annað séð þegar niðurstaða dómsins er skoðuð:

 

....„Eins og áður er komið fram, verður að líta svo á að aðilar hafi ætlað sér að tengja samninginn ákveðinni verðvísitölu sem í þessu tilviki var gengisvísitala. Vegna þessa byggir stefnandi fyrstu varakröfu sína á því að miða beri við að samningsfjárhæð sé verðtryggð og beri verðtryggða vexti samkvæmt ákvörðun Seðlabanka Íslands á hverjum tíma. Á hinn bóginn verður ekki fram hjá því litið að stefnda stóðu til boða lán frá stefnanda með þrenns konar kjörum, þ.e. óverðtryggð, verðtryggð og gengistryggð. Ekki verður fullyrt um hvort stefndi hefði kosið að taka verðtryggt lán eða óverðtryggt. Þykir því með vísan til grunnraka samningaréttarins um sanngirni, sem og til neytendasjónarmiða, sem m.a. koma fram í 36. gr. c laga nr. 7/1936, að skýra þann vafa stefnda í hag og miða við þau samningskjör sem eru honum hagfelldari. Er óumdeilt að samningskjör miðað við verðtryggt lán eru stefnda óhagfelldari en þau kjör sem miðast við óverðtryggt lán. Af því leiðir að hafna ber fyrstu varakröfu stefnanda. Þá verður ekki séð að þriðja varakrafa stefnanda um Reibor vexti eigi sér stoð í samningi aðila og verður því heldur ekki á hana fallist.

 

Að öllu framanrituðu virtu er það niðurstaða dómsins að við úrlausn málsins verði að líta til ákvæða 4. gr., sbr. 3. gr., vaxtalaga nr. 38/2001 og reikna vexti af umræddu láni til samræmis við þá vexti, sem Seðlabanki Íslands ákveður með hliðsjón af lægstu vöxtum af nýjum almennum óverðtryggðum útlánum hjá lánastofnunum og birtir eru samkvæmt 10. gr. sömu laga. Verður því fallist á fjórðu varakröfu stefnanda. ...“

 

Mér finnst dómarinn líta svo á að lánveitandinn sé orðinn að neytanda eftir c. lið 36.gr. og því sé ekki dæmt honum í óhag af sanngirnissjónarmiðum.

Eru þá aðilar að lánssamningi  því orðnir tveir neytendur jafn réttháir og bera sömu ábyrgð?

Má þá ekki víkja samningnum til hliðar af fleiri ástæðum en ákvæðum um gengistryggingu og vaxta. Til dæmis að samningurinn skoðist aldrei hafa verið gerður vegna formgalla?

Til dæmis að allt sé flutt til baka á byrjunarreit og sanngirnin ein skuli ríkja? Allt hafi í raun verið í plati?