Jón Jónsson

frá Gilsbakka f.1890 sem var bóndi í Ardal í Andakílshreppi 1932-1960 fóstraði mig frá 8 ára aldri til 12 vetra á sumrin. Hann var lærður eldsmiður og hafði smiðju með Bacho-blásara handsnúnum sem ég fékk að snúa ef ég bað vel. Mér þótti gaman að vera hjá honum í smiðjunni. Hann smíðaði skeifur úr teini sem hann glóðhitaði og barði á steðjanum. Svo sló hann göt í glóandi járnið . Svo pottaði hann skeifuna en þá setti hann hvítt duft og pottmola á skeifuna framanverða og rauðhitaði. Þá bráðnaði potturinn og flaut um skeifuna og þá slitnaði hún miklu minna. Svo var skeifunni hent í vatn þar sem hún harðnaði enn frekar líklega.

Í Árdal var 18 kúa mjólkurbú og mikið streð í kringum heyskapinn. Drottinn minn hvað hann var erfiður í vætunni með bara hrífur, gaffla og hestavélar og öngva súgþurrkun. Þrælapuð sem núna er leikur einn hjá bóndum og nútíma tækni. Þetta var ómanneskjulegt strit hjá fólkinu í Árdal og ég sé núna að óþurrkur gat gert það gjaldþrota.Það átti allt sitt bókstaflega undir sól og regni. Súrheyið, sem var held ég nýtt þá, bjargaði miklu en fyrsta árið var varla engin gryfja.

Stundum fór Jón bóndi með orf klukkan 5 á morgnana og hjakkaði þúfur. Kannski hefur hann þá verið að yrkja. Hér eru nokkrar vísur eftir hann:

þetta var í stríðinu:

Gekk úr ranni guða trú
gleymt var þrenningunni.
Má með sanni segja nú
svik í menningunni

Um prest:

Lítils meztu loforð þrátt
lævíst berstu sinni
fullvel gastu á hreinni hátt
hempu kastað þinni

Um tímann:

Tímans hraði ei var ör
er ég smár var drengur.
En núna með hans fleygiför
fylgist ég ekki lengur.

Þúfnavísa?

Töfra andann ylkrík kvöld,
eyða vanda og kvíða.
Hverfur grand ef vordags völd
vonalandið prýða.

Landlægur háttur:

Það er galli ýmsum á
að það er spjallað fleira
en sem kalla meinlaust má
og mega allir heyra.

Þessi á samt við svo margt þó hún hafi upphaflega verið um nýskáldin okkar, atómljóðahöfunda osfrv.:

Hér á landi lyginnar
lýðir standa hissa,
þegar andans aumingjar
annarra hlandi pissa.

Jón bóndi hafði verið í Ameríku sem ungur maður en hvarf þaðan. Hann var í brúarvinnu mörg sumur og kynntist konu sinni, Halldóru Hjartardóttur,f.1900, sem var líka skáldmælt og var gift öðrum þegar Jón náði í hana við Hvitárbrúna held ég. En þar voru þeir saman pabbi sálugi og Jón og eitt leiddi af öðru.

Það má geta þess hér svo það sé á skrá, að pabbi var hraustur strákur og lék það sér til svölunar í hitum að stinga sér af uppslættinum í Hvítá. Hann fór eins og steinn til botns og með þukli tókst honum að endurheimta nokkur amboð sem smiðirnir misstur í ána og kom svo upp úr miklu neðar. Verkstjórinn var ánægður og sagði honum að halda áfram. Sem hanm gerði en fékk svo köldu mikla af öllu saman og skalf í sólarhring og neitaði frekari verkfæraleit eftir það.

Ég lenti svo í sveit hjá þeim Árdalshjónum 1945 og lærði margt gagnlegt.Bróðir minn Ólafur fylgdi á eftir 12 árum seinna. Eftir því sem ég eldist þá hugsa ég oftar til þessa tíma og man eftir meiru.

Jón var maður meðalhár eða í lægri kanti. Með mikinn dökkan hárlubba og firnamiklar augabrúnir og stórar hendur eins og flestir sveitamenn í þá daga. Hann fleygði sér alltaf í overollnum (vinnugallanum sem við gengum allir í) eftir hádegismatinn í 20 minútur á dívan og sofnaði. Við gátum oft hlustað á útvarpsfréttirnar á batteríiunum sem vindmyllan hlóð. En heldur var það nú stopult þar til að rafið kom.

Svo kom síminn, hann var á þurrbatteríum held ég árið eftir og svo rafmagnið í framhaldi af því liklega 1947.Ein stutt og tvær langar. Maður hlustaði og allir hlustuðu. Strákar hjá okkur voru kærðir fyrir að klæmast í prívatsamtali.

Það var Snorrahátíð í Reykholti 1947 og rigndi allt sumarið, þá lá við að allt væri búið með heyið hjá Jóni, það hitnaði svo að hann hélt að það myndi kveikna í. Hann gróf geilar í heyið í ægilegu ryki, hann var með heymæði og þoldi þeta illa en það var að duga eða drepast og ég held að hann hafi verið hálfdauður af þessu. En ekki bað hann neinn að hjálpa sér við þetta ægilega verkn nærri sextugur kall.

Sigríður Bendiktsson, ekkja Más í Brynju , var í sumarbústað yfir ofan tún með börnum sínum. Það var víst gamli bærinn í Árdal sem Mar endursmíðaði. Allt þetta fólk varð mér kært og var mér gott í áratugi eftir þetta. Einkanlega Svala sem ég hitt löngu síðar í þýskalandi.

Þegar hann Jón Jónsson brá búi held ég að hann hafi farið að vinna hjá Héðni sem smiður. Svo dó hann Jón Jónsson frá Gilsbakka held ég 1963 og Halldóra einhverjum árum síðar.

Í túninu í Árdal, þar sem hét Faxahaugur, eru heygð þau hesturinn Faxi, veðhlaupahestur Más Bendiktsson, kýrin Flóra sem mjólkaði 28 merkur í mál og hundurinn Kátur.Svo sagði okkur Óla Jón stórbóndi á Innri Skeljabrekku sem keypti Árdalinn og við hittum sitjandi á traktor í túninu á Árdal árið sem hann dó.

Sic transit Gloria Mundi.