Lífeyrissjóðamálið

er Óla Birni Kárasyni þingmanni að yrkisefni í Morgunblaðinu í dag. Það er helst að skilja að þingmanninum ofbjóði þessi þróun mála í stað "auðstjórnar almennings" sem samflokksmaðurinn Eykon  barðist fyrir á sinni tíð. Allavega gerir Sjálfstæðisflokkur þeirra tveggja ekki nokkurn skapaðan hlut í þessum málum nema steinþegja og virðist helst fagna stórauknu innflæði fjár í sjóðina sem nú er veruleiki.

Óli Björn segir:

"„Íslensku lífeyrissjóðirnir eru því mjög stórir þátttakendur á innlendum skulda- og hlutabréfamarkaði og er ábyrgð þeirra mikil gagnvart atvinnulífinu og stöðugleika á innlendum fjármálamarkaði.“

Skilaboðin sem koma fram í ársskýrslu Fjármálaeftirlitsins [FME] eru skýr og ekki tilefnislaus. Eignir lífeyrissjóðanna hafa orðið stöðugt fyrirferðameiri á innlendum fjármálamarkaði á undanförnum árum eða um 75% af heild.

Á síðustu árum hefur vægi skráðra innlendra hlutabréfa í eignasafni lífeyrissjóðanna aukist verulega. FME telur að bein og óbein hlutdeild sjóðanna, í gegnum sjóði og félög, nemi nálægt 45%. Margt bendir til að um vanmat sé að ræða. Í áðurnefndri ársskýrslu kemur fram að lífeyrissjóðirnir hafi „aukið við fjárfestingar í innlendum fjármálagerningum til fjármögnunar á samlagshlutafélögum og öðrum félögum vegna meðal annars fasteignaverkefna af ýmsu tagi og flokkast þau sem önnur verðbréf“.

Fjarlægð og gildismat

Fátt bendir til annars en að umsvif lífeyrissjóðanna á íslenskum fjármálamarkaði aukist enn frekar á komandi árum, jafnvel þótt þeir beini fjármunum í ríkara mæli í erlendar eignir, sem er skynsamlegt.

Á síðasta ári nam nettó innflæði í lífeyrissjóðina um 60 milljörðum króna (iðgjöld ásamt aukaframlögum að frádregnum útgreiddum lífeyri). Iðgjöld hækka í skrefum í 15,5% og því mun nettóinnflæði í sjóðina aukast um 20-30 milljarða á ári, samkvæmt mati FME.

Líkt og kom fram í grein minni í liðinni viku hefur hlutdeild íslenskra heimila í skráðum félögum ekki verið minni í að minnsta kosti 15 ár eða aðeins um 4% af markaðsvirði.

Þegar farið er yfir hluthafalista skráðra hlutafélaga vekur athygli (og áhyggjur) að einstaklingar og fjárfestingafélög í eigu þeirra, eru lítið áberandi í hópi stærstu hluthafa.

Engu er líkara en að einkaaðilar forðist að fjárfesta í skráðum félögum. Fjarlægðin milli raunverulegra eigenda og stjórnenda viðkomandi fyrirtækja verður meiri og tengslin veikari.

Aðhaldið að stjórnendum verður kannski ekki minna en það verður með öðrum hætti og sagan sýnir að gildismatið sem fylgt er í rekstri mótast mjög af þeirri fjarlægð sem er á milli raunverulegra eigenda (þeirra sem eiga fjárhagslegra hagsmuna að gæta) og stjórnar og stjórnenda fyrirtækja.

Eftir því sem fjarlægðin er meiri er erfiðara fyrir raunverulega eigendur að hafa áhrif á störf og stefnu fyrirtækisins. Þetta segir sig sjálft.

Smásala í höndum lífeyrissjóða

Um það verður ekki deilt að stjórnendum lífeyrissjóðanna var mikill vandi á höndum eftir fjármálakreppuna. Sú skylda hvílir á þeirra herðum að ávaxta fjármuni sjóðanna og fram til þess að fjármagnshöftum var aflétt var ekki um auðugan garð að gresja. Innlendir fjármálagjörningar voru það sem bauðst. Það var óhjákvæmilegt að lífeyrissjóðirnir yrðu virkir þátttakendur í kaupum á skráðum hlutabréfum og raunar nauðsynlegt til að renna stoðum undir hlutabréfamarkaðinn að nýju.

Vandinn sem hefur hins vegar skapast er að lífeyrissjóðirnir eru allt um lykjandi og ráðandi hluthafar í fyrirtækjum sem eru keppinautar. Þetta á til dæmis við um smásöluverslun.

Þrjú fyrirtæki á smásölumarkaði eru skráð í Kauphöllinni; N1, Hagar og Skeljungur. Meirihluti hlutafjár þessara þriggja fyrirtækja er í eigu lífeyrissjóðanna með beinum eða óbeinum hætti. (Nýherji er skráð hlutafélag sem er að hluta á neytendamarkaði en er þó fyrst og síðast upplýsingafyrirtæki, með starfsemi hér á landi og í öðrum löndum).

Sjö af tíu stærstu hluthöfum N1 eru lífeyrissjóðir og eiga alls a.m.k. 53,4% hlutafjár en auk þeirra eru bankar, verðbréfasjóðir og einn erlendur fjárfestingarsjóður meðal 20 stærstu eigenda N1 og eiga þeir alls 82,3%. Lífeyrissjóður verslunarmanna er stærsti hluthafinn og Gildi er annar stærsti. Alls eiga þessir tveir sjóðir 22,5% hlutafjár.

Nýlega var greint frá því að N1 hefði gert samning um kaup á Festi, sem rekur meðal annars Krónuna, Intersport, Elko og Kjarval. Gert er ráð fyrir að kaupin gangi í gegn á næsta ári, en Samkeppniseftirlitið á eftir að gefa sitt samþykki. Með beinum eða óbeinum hætti er Festi í meirihlutaeigu lífeyrissjóða, en þó eru einkafjárfestar þar einnig stórir.

Hluthafar í Festi fá hlutabréf í N1 og ljóst er að hlutur lífeyrissjóðanna verður síst minni þegar upp verður staðið. Sjö af tíu stærstu hluthöfum Haga eru lífeyrissjóðir og þar er Gildi stærstur. Lífeyrissjóður verslunarmanna kemur þar á eftir. Samtals eiga þessir tveir sjóðir liðlega 23% hlutafjár.

Það sem vekur óneitanlega athygli er að þessir tveir sjóðir eru jafnframt tveir af stærstu hluthöfum í N1, sem eftir kaupin á Festi, er einn helsti keppinautur Haga, sem aftur reka Bónus, Hagkaup, og fleiri verslanir. Hagar hafa gert kaupsamning um kaup á Lyfju og Olís, með fyrirvara um samþykki Samkeppniseftirlitsins.

Samkeppni og samtvinnað eignarhald

N1 og Hagar eru (eða verða) keppinautar jafnt á sviði bensínstöðva, matvöru og á fleiri sviðum smásölu. Þessa vegna er það eftirtektarvert að nokkrir lífeyrissjóðir eiga hluti í báðum þessum fyrirtækjum; Gildi, Lífeyrissjóður verslunarmanna, Stapi, LSR (A og B deild), Birta og Söfnunarsjóður lífeyrisréttinda. Í N1 eiga þessir sjóðir alls liðlega 47% með beinum hætti og í Högum tæp 50%.

Sú spurning er því áleitin hvaða áhrif þetta sameiginlega eignarhald hefur á samkeppnismarkaði, ekki síst þegar og ef kaup N1 á Festi og kaup Haga á Lyfju og Olís ganga formlega í gegn.

Fyrir neytendur – sem flestir eru síðan í raun eigendur að þessum fyrirtækjum í gegnum lífeyrissjóði – er það a.m.k. áhyggjuefni hvernig sameiginlegt eignarhald á tveimur af stærstu fyrirtækjum á neytendamarkaði getur haft neikvæð áhrif á samkeppni. Og ekki bætir úr skák þegar horft er til þriðja fyrirtækisins Skeljungs. Beinn eignarhlutur lífeyrissjóðanna í Skeljungi er liðlega 38% en stærsti hluthafinn er samlagshlutafélagið SÍA II, sem er aftur að meirihluta í eigu lífeyrissjóða.

Í maí síðastliðnum var tilkynnt að Skeljungur hefði í hyggju að kaupa Basko ehf. sem meðal annars á og rekur 10-11 og Icelandverslanirnar, kaffihús undir merkjum Dunkin Donuts. Horn III – framtakssjóður – sem er að stærstum hluta í eigu lífeyrissjóða á 80% hlutafjár í Basko, en Skeljungur greiðir kaupverðið með eigin hlutabréfum.

Þannig mun eignarhald lífeyrissjóðanna á Skeljungi þéttast og aukast, þegar kaupin ganga í gegn. Þeir sex lífeyrissjóðir sem eiga hluti bæði í N1 og Högum, eru með beinan eignarhlut í Skeljungi – tæp 25%.

Með rökum er því hægt að halda því fram að lífeyrissjóðirnir ráði eða geti ráðið stefnu stærstu fyrirtækja á mikilvægu sviði smásölu ekki síst matvöru og eldsneytis.

Það er umhugsunarvert að Samkeppniseftirlitið hafi ekki gert athugasemd við samtvinnað eignarhald lífeyrissjóðanna á mikilvægum neytendamarkaði eða vakið athygli á þeim hættum sem því kunni að vera samfara. Eins og vikið verður að í komandi viku er staðan litlu skárri á öðrum samkeppnismörkuðum, ef litið er til skráðra hlutafélaga." 

Hverskyns þjóðfélag er hér að myndast? Hvort er þetta í ætt við auðstjórn almennings eða sósíalisma andskotans?

Sagt hefur verið að eiga sé að ráða. Lífeyrissjóðunum ráða allskyns menn sem í besta falli hafa ekki eigendur fjárins að baki sér. Pólitískir dindlar fara með mest allt fjármagn landsmanna og bráðum enn meiri hluta en  nokkru sinni fyrr.

Þessir nokkur hundruð manns  eyða grímulaust 10-20 milljörðum í sjálfa sig og stjórn sína úr sjóðunum, sem sagt er þó að launþegar eigi. Þetta er eiginlega fé án hirðis samkvæmt skilgreiningu Péturs heitins Blöndal. 

Hvaða pólitíska forystu ætlar Sjálfstæðisflokkur Óla Björns og Eyjólfs Konráðs  að veita í þessum málum? Ætlar hann að horfa á þessa þróun vaxa og stækka ár frá ári? Er ekki í boði að breyta þessu sjóðakerfi og einfalda stýringuna?  Er við hæfi að lífeyrissjóðir eigi yfirleitt hlutabréf í fyrirtækjum á samkeppnismarkaði? Eiga þeir ekki fremur að eiga skuldabréf fyrirtækja? Þarf nema einn mann til að stjórna skuldabréfakaupum?

Lífeyrissjóðamálið er greinilega orðið stórvandamál og daglega vaxandi. Það er líka farið að misbjóða réttlætistilfinningu almennings. Sjóðirnir koma ekki að lausn vandamála þjóðfélagsins eins og byggingu hjúkrunarrýma, Landspítala eða löggæslu eða landamæraeftirliti. Þessi mál standa æpandi föst vegna fjárskorts meðan sjóðirnir kaupa sér frekar stjórnarsetur í einokunarfyrirtækjum sem óhjákvæmilega rýra kjör almennings samkvæmt kenningum Adams Smiths.

Engu líkara er en að stjórnmálamenn loki augunum fyrir þeirri breytingu á þjóðfélagsgerðinni sem er að eiga sér stað með skipulagðri einokun og samþjöppun á kostnað eigenda fjárins sem er allur almenningur. Mistókst ekki tilraun bolsévikka 1918 til að breyta öllu eignarhaldi almennings í ríkiseinokun? Þarf að reyna það aftur á Íslandi á 21.öld?

Ætlar Óli Björn bara að horfa á Lífeyrissjóðamálið?

 

Athugasemdir

[Halldór Egill Guðnason, 5.7.2017 kl. 22:25]

Hvar er Sjálfstæðisflokkurinn? Hvar er formaður hans? Er viðreisn ein í ríkisstjórn, með sína fjandans tíu þúsund kalla og jafnlaunavottunarkjaftæðið? Óli Björn er fínn til orðsins. Kemur sér vel að efninu og skrifar skýrt og skilmerkilega um þau málefni sem hann fjallar um. Hverju hefur hann áorkað, öðru en vel skrifuðum greinum? Á meðan stjórnendur lífeyrissjóða á Íslandi sölsa undir sig tuttugu þúsund milljónum í laun og stjórnunarkostnað, af greiðslum vinnandi fólks, þegja menn, en gjamma þess á milli án eftirfylgni, eins og Óli Björn. Orð eru til alls fyrst, en hjá Óla Birni virðast þau einnig vera til alls síðust, því miður. Hvað varð um flokk allra stétta? Er búið að "fokka"honum upp í kjaftavaðli og vel skrifuðum blaðagreinum?

Tuðarinn bara spyr!

Góðar stundir, með kveðju að sunnan.

[Halldór Egill Guðnason, 6.7.2017 kl. 02:58]

Aðeins til að hafa það alveg á hreinu, þá er Tuðarinn harðasta íhald sem dregið hefur andann. Trúr stefnunni, en svífst einskis, þá er verja skal hana. Formaðurinn ekki undanskilinn, frekar en pistlahöfundar um góð og gild málefni! Orðagjálfur bætir ekkert. Athafnir hinsvegar. Þol ei órétt!

 Góðar stundir, með kveðju að sunnan.

[Halldór Jónsson, 6.7.2017 kl. 07:00]

Nafni minn í suðri, allaf er hressandi að heyra í þér og snertast af þinni tæru íhaldshugsun.Það væri betra að fleiri væru Nafnarnir sem hugsa líkt og við.

[Halldór Jónsson, 6.7.2017 kl. 07:07]

Sagt er að enginn megi við Margnum Nafni. Ég held að Óli Björn sé einlægur í hugsun. En einn maður gegn ofurefli er jafnvel einskis megnugur. Þó Egill Skalla haf barist einn við átta og ellifu tvisvar, þá er það tæpt til frambúðar.

Í stjórnmálum gengur ekkert fyrr en að menn tendrast hver af öðrum, ná saman um eitthvert markmið. Formaður reynir að finna samhljóm en ekkert gengur nema að hann fái hreyfingu af stað með sér.Davíð hafði vissa hæfileika til að fá fólk með sér stundum. En það virkar sjaldnar en foringinn vill sjálfur, það tekst ekki allt. Sjáðu hælisleitendavitleysuna. Allir sjá hana en það er eins og enginn geti ráðið við kellingarnar í Útlendingastofnun og þetta er bara vaxandi ófæra sem versnar dag frá degi.Allir hneykslast en enginn etur breytt neinu, hvaða stirtla sem er í ráðherrajobbi.

[Halldór Egill Guðnason, 6.7.2017 kl. 23:35]

Þögn forystumanna Sjálfstæðisflokksins, hvort heldur varðandi innflytjendur eða líeyrissjóðasukkið er óbærileg. Með þögn, aðgerðarleysi og að því er virðist, hálfgerðum feluleik, leggur forysta flokksins blessun sína yfir núverandi ástand. Hún er nánast samsek í óþverranum. Það er með öllu óboðlegt og eins fjarri stefnu flokksins og hugsast getur. Roluháttur er orðið aðalsmerki flestra flokka á Íslandi. Bíða og sjá til hvort þetta reddist ekki allt saman, gengur ekki lengur! Ekki heldur hjá Sjálfstæðisflokknum. Ef formaðurinn og þingliðið eru þvílíkir Amlóðar að geta ekki tekið á hlutunum, með öðru en orðagjálfri, eða ærandi þögn, ber að skipta þeim út. Það er hinsvegar þrautin þyngri, í öllum flokkum, að stugga við forystunni og sennilega hvergi eins örðugt og innan Sjálfstæðisflokksins. Þar virðast varðhundar óbreytts ástands hafa hreiðrað um sig og skotið eitruðum rótum, með það eitt að markmiði að vernda sig og sína.

 Góðar stundir, með kveðju að sunnan.