Hver er hann þessi Salómon?

Athyglisverðar tölur um misvægi atkvæða í kosningunum og þær hugsanir sem að baki búa er að fina á heimasíðu RÚV. Þar stendur:

 

" Misvægi atkvæða milli kjördæma hefur aukist í síðustu tvennum kosningum og er nú á barmi þess að brjóta gegn ákvæðum stjórnarskrár. Ef atkvæði landsins hefðu jafnt vægi hefði Samfylkingin fengið einn þingmann til viðbótar í nýafstöðnum kosningum, á kostnað Framsóknarflokksins. Atkvæði sem falla niður vegna þröskuldar eru þó mun færri en áður.

 

Eitt af megineinkennum lýðræðislegs stjórnarfars er að fólk hafi jafnan rétt til að hafa áhrif í kosningum. Flestum lýðræðisríkjum er skipt upp í kjördæmi, mis fjölmenn, en fjöldi þingsæta í hverju kjördæmi endurspeglar ekki alltaf íbúafjöldann. Þrátt fyrir að fjölmennari kjördæmi hafi fleiri þingmenn, þá er það ekki alltaf í samræmi við mikinn mun á íbúafjölda. 

Íbúar í þéttbýli njóti góðs af nálægðinni

Megin rökin fyrir misvæginu eru þau að íbúar í stórum þéttbýlisstöðum, einkum höfuðborgum, njóti góðs af nálægð við pólitíska miðstöð landsins og stofnanir. Því sé réttlætanlegt að íbúum í dreifðari byggðum séu tryggð meiri áhrif en ella kosningum. Misvægi atkvæða hefur þekkst í öðrum norrænum löndum, þó Ísland hafi gengið lengst í þeim efnum.

 

 Mynd: Þórgunnur Oddsdóttir

Landinu er í dag skipt í sex kjördæmi sem hafa átta til þrettán þingsæti hvert. Þar af eru níu uppbótarsæti, sem er skipt niður á kjördæmin, og eiga þau að jafna vægi atkvæða eftir landssvæðum. Fyrst er þingsætum úthlutað á grundvelli fylgis í viðkomandi kjördæmum og síðan er uppbótarþingsætum dreift á flokka eftir fylgi á landsvísu. Fjölmennasta kjördæmi landsins er Suðvesturkjördæmi, þar sem tæplega 69.500 manns eru á kjörskrá, samanborið við rúmlega 21.500 manns Norðvesturkjördæmi, því fámennasta.

Kjósendur á suðvesturhorninu hafa ætíð haft minna vægi í Alþingiskosningum en íbúar í dreifðari byggðum. Misvægi atkvæða hafði lengi veruleg áhrif á þingstyrk flokka, en samkvæmt Loosemore-Hanby's kvarðanum, sem mælir misvægi atkvæða og þingsæta, náði það hámarki árið 1931. Þá fékk Alþýðuflokkurinnn tæp 16% atkvæða en einungis fjóra þingmenn, eða 10% þingsæta. Framsóknarflokkurinn fékk á sama tíma 23 þingmenn, eða 55% þingsæta, með einungis 35% atkvæða á bak við sig. Sjálfstæðisflokkurinn fékk 43,3% atkvæða og 15 þingmenn, eða 36% þingsæta. 

Í Alþingiskosningum 1956 fengu Alþýðuflokkurinn og Alþýðubandalagið átta þingmenn kjörna, eða 15% þingsæta, hvor um sig, þó flokkarnir hafi fengið 18% og 19% atkvæða. Framsóknarflokkurinn fékk hins vegar 17 þingmenn kjörna, eða fleiri en báðir flokkar samanlagt, þó flokkurinn hafi einungis fengið 15,6% atkvæða. Sjálfstæðisflokkurinn fékk 42,2% atkvæða og 19 þingmenn, eða 37% þingsæta. 

 Mynd: RÚV

Megin ástæða þessa misvægis milli flokkanna var sú að fleiri þingmenn komu frá landsbyggðinni en höfuðborgarsvæðinu og var notast við einmenningskjördæmi. Í slíku kerfi falla þau atkvæði dauð sem ekki eru greidd stærsta flokknum og var Framsóknarflokkurinn sá stærsti á landsbyggðinni og fékk því lang flest þingsætin þaðan, sem endurspeglaði þó ekki heildaratkvæðafjölda flokksins á landsvísu. 

Tekin upp hlutfallskosning 1959

Ráðist hefur verið í ýmsar aðgerðir til að jafna vægi atkvæða. Sú róttækasta var gerð árið 1959, þegar landinu var í fyrsta sinn upp í átta kjördæmi, í stað 28 áður, og tekin upp hlutfallskosning. Þá var þingmönnum jafnframt fjölgað úr 52 í 60 og tekin upp 11 uppbótarþingsæti til að jafna enn frekar atkvæðavægi milli landshluta. 

Með þessum breytingum var misvægi milli stjórnmálaflokka eytt að mestu, sem var Framsóknarflokknum í óhag. Árið 1987 var uppbótarþingmönnum síðan fjölgað í 13 og fjölda þingmanna í hverju kjördæmi breytt, með það fyrir augum að jafna atkvæðavægi enn frekar. 

Atkvæði í einu kjördæmi má ekki vega tvöfalt

Þrátt fyrir að misvægi milli stjórnmálaflokka hafi nánast verið eytt, þá lifir misvægi milli kjördæma góðu lífi. Enn eru mun færri kjósendur að baki hverju þingsæti á landsbyggðinni en á Suðvesturhorninu. Með endurskoðun á kosningalögum árið 2000 var kjördæmum fækkað úr átta í sex. Þá var misvæginu sett þau mörk í stjórnarskrá að vægi atkvæða í einu kjördæmi megi ekki vera tvöfalt meira en í öðru kjördæmi. Ef breytingar verða á íbúafjölda skuli færa til þingsæti milli kjördæma. Með breytingunum árið 2000 komu í fysta sinn fleiri þingsæti frá höfuðborgarsvæðinu en landsbyggðinni. 

Misvægið hefur aukist aftur

Frá aldamótum hefur verið fylgst grannt með því hvort vægi atkvæða í fámennasta kjördæminu, Norðvestur, fari yfir mörkin og verði tvöfalt á við Suðvesturkjördæmi. Það gerðist bæði í kosningunum 2003 og 2009 og var því sitt hvort þingsætið flutt á milli. Síðan hefur hlutfallið verið innan marka, en hefur þó aukist á allra síðustu árum. Í kosningunum á laugardag voru 2.690 kjósendur að baki hverju þingsæti í Norðvesturkjördæmi, samanborið við 5.346 í Suðvesturkjördæmi. Hlutfallið er 199% og á barmi þess að fara yfir stjórnarskrárbundin mörk, sem eru 200%. 

Samfylkingin hefði fengið einn í viðbót

Þrátt fyrir að misvægi atkvæða hafi mun minni áhrif á þingstyrk flokka en áður, þá getur það haft áhrif, enda eru flokkarnir mis sterkir eftir landssvæðum. Ef landið hefði verið eitt kjördæmi í nýafstöðnum kosningum hefði Samfylkingin til að mynda fengið einn þingmann til viðbótar og Framsóknarflokkurinn misst einn. Framsóknarflokkurinn fékk tæp 10,7% atkvæða og átta þingmenn kjörna en Samfylkingin fékk 12,1% atkvæða og sjö þingmenn. Ef atkvæði giltu jafnt þá hefði Samfylkingin fengið eitt þingsæti á kostnað Framsóknarflokksins. Að öðru leyti er þingmannafjöldi í samræmi við hlutfall atkvæða. 

Færri atkvæði falla niður vegna þröskuldar

Enn önnur leið til að líta á misvægi atkvæða er að horfa á þau atkvæði sem falla niður hverju sinni. Til þess að eiga möguleika á jöfnunarþingsæti þarf stjórnmálaflokkur að ná 5% atkvæða á landsvísu. Á síðustu árum hefur flokkum í framboði fjölgað frá því sem áður var og er þó nokkur hluti þeirra sem nær ekki þröskuldinum. 

Í kosningunum á laugardag voru 11 flokkar í framboði, samanborið við 12 í fyrra, sem er þó nokkru minna en árið 2013 þegar þeir voru 15. Í síðustu fernum Alþingiskosningum þar á undan voru sex til sjö flokkar í framboði. Í nýafstöðnum kosningum féllu einungis 1,5% atkvæða niður vegna þess að flokkar náðu ekki þröskuldinum og hafa þau ekki verið færri í áraraðir. Í fyrra féllu 5,7% atkvæða niður, og munaði þar mest um Flokk fólksins sem fékk 3,5% atkvæða en náði ekki á þing. Árið 2013 voru þau tæp 12%, en þá komust níu flokkar í framboði ekki á þing. 

 

Hér skal ekki fari út í rökræður  um nauðsyn þess að landsbyggðin geti verið í réttlátri þörf fyrir meira atkvæðavægi en þéttbýlið hvað sem skoðunum bloggara líður. Þessi munur er áreiðanlega hugsaður sem einskonar Salómonsdómur um þann aðstöðumun sem íbúar eru ofurseldir vegna búsetu.

Þessar forsendur hljóta þó að hafa breyst verulega með tilkomu netsins. Allir geta nú verslað á Amazon og Ali-Express og fengið vörurnar sendar heim til sín. Blönduósingur skreppur hinsvegar ekki í CostCo að kaupa sér bensín á bílinn á miklu lægra verði og þarf að fara í göngin og borga ofan á fjarlægðina.  En hvernig á að yfirfæra þetta á atkvæðahlutföll í kosningum þarf stærri Salómon en mig.

Reykjavík Norður	46.070	11
Reykjavík Suður	45.607	11
Suðvestur	69.498	13
Suður	36.154	10
Norðaustur	29.618	10
Norðvestur	21.516	8

 

 

Hver er röksemdafærslan á bak við það að hver íbúi Reykjavíkur- Norður þurfi 4188 atkvæði til að kjósa þingmann sér þegar Reykjavík-Suður þarf 4146 en Suð-Vesturkjördæmi  þarf 5346 til þess ?

 

Ég kem ekki auga á þá augljósu yfirburði sem S-V hefur fram yfir Reykjavík-Norður nema að við höfum engin fuglahús og engar Hofsvallagötur í Kópavogi sem útskýra hversvegna? Það er sjálfsagt skelfilegt að búa í lögregluríkinu N-V þar sem Blönduóslöggan er með nefið ofan í hvers manns hraðamæli og sekta jafnvel innfædda að minnsta tilefni.

 

En hvernig það er akkúrat ástæðan fyrir þvi að þeir Húnvetningar þurfa aðeins 2689 atkvæði til að kjósa sér þingmann meðan Kópvægingur þarf helmingi fleiri, það hljóta að vera æðri vísindi?

 

 

Þarf ekki að endurskoða atkvæðafjöldann núna aftur þegar svo margt hefur og er að breytast?

 

 

Endurhanna þennan Salómon?

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 1.11.2017 kl. 00:10]

Hlálegast er að kjósandi á Akranesi hefur tvöfalt meira vægi en kjósandi á Völlunum í Hafnarfirði, og er þó sáralítill munur á því hve langan tíma tekur frá þessum tveimur stöðum til Reykjavíkur.

[Halldór Jónsson, 1.11.2017 kl. 00:11]

Segðu Ömar!

[Þorsteinn Siglaugsson, 1.11.2017 kl. 00:15]

Atkvæðavægið á auðvitað að vera jafnt. Það eru engin rök fyrir öðru. Ég fæ ekki séð að það breyti einhverju um aðstöðu kjósenda hvort þeir eru nær eða fjær þinghúsinu eða einhverjum stjórnsýslustofnunum. Hvað þá nú þegar samskipti við slíkar stofnanir fara fyrst og fremst fram gegnum netið. Matarverð er vissulega hærra á Blönduósi en í Breiðholti, en á móti kemur að húsnæði kostar miklu minna. Meginpunkturinn er kannski þessi: Fólk velur sér búsetu eftir því hvað hentar því. Það eru engin rök til þess að kostir og gallar staðsetninga eigi að hafa áhrif á atkvæði kjósenda þótt vissulega geti verið eðlilegt að vægið sveiflist eitthvað með búsetuþróun, en slíkt er hægðarleikur að leiðrétta með reglulegu millibili.