Jón Þorláksson

verkfræðingur er í mínum huga eitt af stórmennum landsins hvernig sem á er litið.

Það virðist ekki skipta máli hvað svið sá maður kom inná, yfirburða skýrleiki og skilningur einkennir allt sem maðurinn setti niður á blað. Það er unun að lesa fræðandi greinar hans um húsabyggingar og opna jafnvel augu nútímamannsins með undrun á því hversu mikið hann vissi á sinni tíð.

Líklega er það eina sem honum kann að hafa skjöplast um var tilraun hans til að skilja eðli gengis krónunnar gagnvart útlöndum sem hann setti fram í ritinu Lággengið. Hann virðist hafa mismetið kostina af hágenginu á móti samkeppnishæfni útflutningsfyrirtækjanna. En tímaröðin kann að hafa ráðið þar meira um en maður sér í fyrstu og innbyrðis sveiflur vörutegunda á alþjóðamarkaði sem hafa verið Akkilesarhæll Íslendinga lengi vel vegna einhæfni okkar, hafi haft skekkjandi áhrif á fróman tilgang hugsunarinnar.

Reykjavíkurbréf Morgunblaðsins fjallar um skilgreiningu Jóns á umrótsstefnunni annarsvegar og íhaldsstefnunni hinsvegar, þar sem Jón dregur fram það sem að baki hinnar seinni býr. Jón segir íhaldsstefnuna spyrja:

" „Hvað hefir reynst vel á þessu sviði hingað til? Það, sem vel hefir reynst, viljum vér til fyrirmyndar hafa, viljum varðveita það.Vér viljum ekki breyta til, nema oss þyki sýnt, að nýjungin sé betri.

En umrótsstefnan festir augun á göllum hinnar eldri tilhögunar, sem einatt verða auðfundnir í þessum ófullkomna heimi, og segir: Burt með það gamla og gallaða, vér viljum reyna eitthvað nýtt.

Sá mismunur á lundarfari, sem hér er lýst, er önnur hin algengasta undirrót flokkaskiptingar í þjóðmálum, þó að slík flokkaskipting geti að vísu risið upp af ýmsum öðrum rótum.

Íhaldsmaðurinn er venjulega aðgætnari og þess vegna oft seinlátari til nýjunganna en umrótsmaðurinn. En af þessu leiðir líka einatt það, að þegar íhaldsmaðurinn eftir sína nákvæmari athugun er orðinn sannfærður um gildi og gagnsemi einhverrar nýjungar, þá fylgir hann henni fram með meiri festu en umrótsmaðurinn, sem ekki hefir gert eins miklar kröfur til sjálfs sín um rök fyrir nýbreytninni.

Þess vegna vill það einatt verða svo, að íhaldsmennirnir verða duglegri framkvæmdamenn á sviði nýjunganna en umrótsmennirnir, en upptökin að nýjungunum koma oftar frá umrótsmönnunum.“

Og Jón segir ennfremur um meginlínur í stjórnmálum á hans tíma:

" „mismunandi skoðun á afstöðu félagsheildarinnar eða ríkisvaldsins til einstaklinganna.

Önnur stefnan heldur því fram, að hver einstaklingur eigi að vera sem frjálsastur sinna athafna innan þeirra takmarka, sem lögin setja til varnaðar gegn því, að einstaklingarnir vinni hver öðrum eða félagsheildinni tjón.

Hún lítur svo á, að verkefni ríkisvaldsins sé einkanlega það að vernda heildina gegn utanaðkomandi árásum og einstaklinga hennar gegn yfirgangi lögbrjóta og misendismanna.

Þessi stefna hefir mjög oft kennt sig við frjálslyndið, og er það fremur vel valið heiti, því að frjálslyndið, þ.e. vöntun á tilhneigingu til þess að gerast forráðamaður annarra, er sjálfsagt höfuðeinkenni þess lundarfars, sem markar stefnuna.

Höfuðröksemd þessarar stefnu fyrir málstað sínum er sú, að þá muni mest ávinnast til almenningsheilla, er hver einstaklingur fær fullt frjálsræði til að nota krafta sína í viðleitninni til sjálfsbjargar öðrum að skaðlausu.

Andstæðingar þessarar stefnu eru þeir menn, sem vilja láta félagsheildina eða ríkisvaldið setja sem fyllstar reglur um starfsemi einstaklinganna, banna margt, leyfa fátt og skipulagsbinda allt. Þeir festa sjónir á því, að þar sem einstaklingsfrelsið er ríkjandi, þar fara mörg átökin til ónýtis, af því að þeim er klaufalega beitt. Þeir halda sig geta beint átökum einstaklinganna í rétta átt með því að gefa nógu ýtarleg lagaboð og reglur um starfsemi þeirra, en gæta miður að hinu, að um leið og einstaklingurinn er sviptur frelsinu, þá er venjulega þar með kæfð löngun hans til að beita kröftunum, og frost kyrrstöðunnar færist fyrir þjóðlífið.

Þeir festa líka stundum sjónir á því, að frelsið skapar mönnum misjöfn kjör, dugnaðarmaðurinn nær í meira af sólskini tilverunnar handa sér og sínum en meðalmaðurinn, og vilja þá jafna þetta með því að hengja á dugnaðarmanninn hnyðjur eða hneppa framtakssemi hans í viðjar einhvers skipulags, gleymandi því, að skuggarnir á tilveru meðalmannsins verða að minnsta kosti ekki bjartari fyrir því, þó að sólskinsblettunum sé burtu rýmt úr þjóðfélaginu.“

Vinstri menn í þjóðfélagi okkar hafa aldrei getað náð sér út úr þeirri staðreynd að þeir urðu rökþrota í þessum deilum við Jón Þorláksson. Allt frá Háskólasamfélaginu með Kúbu-Gylfa, Stefán Ólafsson og Baldur Þórhallsson  innanborðs niður til díalektískra spekinga á borð við Kristinn E. Andrésson, Einar Olgeirsson og Svavar Gestsson og seinni tíma komma og krateríis Jóns Baldvins tímans, eru svörin mest slagorð og upphróp um einhverja nýfrjálshyggju sem er þeirra eigin uppfinning í heimi trölla og forynja þar sem aldrei skín sól.

Þrátt fyrir lúsaleit gat bloggari ekki séð nein sérstök fingraför á þessu Reykjavíkurbréfi. Það er gaman að vita að Moggi ræður yfir skríbentum sem geta skrifað vitræn Reykjavíkurbréf þótt einn þeirra sé upptekinn við annað sem stendur.

Þetta Reykjavíkurbréf var þörf upprifjun á því hvernig starfsamir vitmenn geta haft áhrif á þankagang heillar þjóðar til lengri tíma.

Jón Þorláksson var þeirrar gerðar.