Marshalláætlunin

einnig nefnd Marshallhjálpin, var áætlun Bandaríkjanna á eftirstríðsárunum (1948-53) og átti að stuðla að endurreisn efnahagslífs í stríðshrjáðum löndum Evrópu eftir eyðileggingu seinni heimstyrjaldarinnar. Áætlunin var nefnd í höfuðið á þáverandi utanríkisráðherra Bandaríkjanna George Marshall sem hafði verið yfirmaður stríðsrekstrar risaveldisins frá byrjun.

Í bókinni Crusade in Europe skýrir Dwight D. Eisenhower frá tilurð Marshallhjálparinnar. Bandaríkjamenn mundu eftir Versalasamningunum og afleiðingum þeirra. Þeir skildu hversu miklu skipti að þjóðirnar kæmust á fæturna aftur eftir ófriðinn undir nýrri forystu.

Þess vegna var Marshallhjálpin sett upp sem við Íslendingar nutum vel og lengi. Þó að við séum nú bæði hættir að framleiða sement og áburð því við nennum helst engu lengur sem þjóð nema víxla pappír. Við höldum víst flest að raunverulegu verðmætin nú til dags verði til í bönkunum og útlánum eða styrkjum í rafkrónum. Vinnuafl megi alltaf flytja inn til að virkja vatnsföllin ef einhverntíman gerist.

Bók Eisenhowers er mikil gullnáma um rekstur styrjaldarinnar í Evrópu. Bandaríkjamenn þeir ráku annað stríð samtímis í Kyrrahafi án afskipta Evrópumanna og kláruðu það líka. Það segir sína sögu stærð og getu Bandaríkjanna. Vandamál eftirstríðsins voru einnig eitthvað sem menn óttuðust mjög. En fljótlega komu önnur stríð til að héldu áfram að keyra þjóðfélagið áfram með samvinnu "the military-industrial complex"sem Eisenhower skilgreindi svo í upphafi stjórnmálaferils síns. Fáar hagfræðikenningar virðast geta reiknað út áhrif styrjalda á efnahagslíf eða hvað gerist án þeirra svipað og að skógar virðast vera háðir skógareldum með vissu millibili.

Eisenhower lýsir á einarðan og sanngjarnan hátt mönnum og málefnum í styrjöldinni með öguðum efnistökum þessa afburða menntaða hermanns sem hann var. Margir gætu lært ritstíl af þessum manni. Eisenhower talar ekki illa um nokkurn mann, aðeins betur um suma eins og t.d. Marshall. En hann er alltaf í boltanum en ekki manninum. Allt sem hann segir er um störf þeirra stríðsmanna en minnist aldrei á einkalíf þeirra né sitt.

Hafi einn maður haft einhvern tímann haft stórt stjórnunarverkefni með höndum, þá var það þetta Evrópustríð og þá bliknar flest annað í samanburði við stærð þessa rekstrar sem honum var falið að stýra sem yfirstjórnandi. Hvort sem skrifstofan var í hóteli, tjaldi, bíl, skipi eða í flugvél þá leit Eisenhower á þetta sem verkefni til að leysa og gerði það af skyldurækni án bónusa og feitra eftirlaunasamninga eins og nú er ekki hægt að vera án ef á að reka eina sjoppu. Hann leit á sig sjálfan aðeins sem einn hermann í þjónustu lands síns.

Marshallaðstoðin var í megindráttum í formi úttekta á bandarískum vörum. Landbúnaðarvélar og allskyns búnaður var keyptur til ÍSlands og jafnframt var ráðist í stærri framkvæmdir s.s. byggingu virkjana, áburðarverksmiðju, sementsverksmiðju og fleira.

Fjárveitingarnar skiptust í þrjá flokka: Óafturkræf framlög: 29.850.000 kr. Lán: 5.300.000 kr. Skilorðsbundin framlög: 3.500.000 kr.
Samtals: 38.650.000 kr. Umreiknað í dollara virðist þetta samsvara 6 milljónum dollara. Bretland og öxulveldin fengu fimmhundruðfalda þessa upphæð hvort.

Í samhengi til að skilja þýðingu Marshallhjálparinnar fyrir Ísland má nefna að hún nemur andvirði þeirra 30 togara sem Íslendingar voru búnir að semja um smíði á í Bretlandi í stríðslok. Ímyndið ykkur 30 togara, hvað þeir kosta marga milljarða í dag? Þeir voru auðvitað minni og ófullkomnari þá en nú. En samt er þetta risaupphæð.

Nýsköpunartogararnir voru svo keyptir eftir þetta og komu til landsins eftir að sú stjórn fór frá í ársbyrjun 1947. Allir byggðir eftir gamla laginu þó íslenskur vélstjóri hafi þá verið búinn að teikna nútímatogarann. En hann var aldarfjórðungi á undan sinni samtíð og fékk ekki stuðning.

Ég man sem strákur eftir miða á traktornum sem kom í sveitina mína þar sem vitnað var í þessa Marshallaðstoð sem tengdist traktornum. Þannig snerti Marshallhjálpin líf flestra Íslendinga á einhvern hátt á þessum tíma. Pabbi vann fyrir áburðarverksmiðjuna lengi og fleira í þessum dúr.

En merkilegust er Marshallhjálpin fyrir að vera fyrstu öfugu stríðsskaðabæturnar í heiminum. Öxulveldin, Ítalía og Þýskaland fengu nærri jafnmikið og bandamaðurinn Bretland. Í fyrsta sinn hugsaði sigurvegarinn um framtíðina hjá óvinunum sem auðvitað voru bara samskonar fólk sem hafði verið hertekið af stjórnglæpamönnum eins og Hitler og Mussolíni. Því eru stjórnmálamenn alltaf hættulegustu skepnur jarðarinnar og eiginlega sjaldan ástæða til að gráta fall þeirra né brotthvarf þó misvondir séu sjálfsagt.

Þessvegna er Marhalláætlunin ein sú allra merkilegasta í mannkynssögunni.

Athugasemdir

[Júlíus Björnsson, 28.12.2012 kl. 18:52]

USA [OG UKk] byrjað svo í framhaldi þegar EU var upprisin aftur um 1970 að byggja upp hávirðisauka neytendamarkaði um allan heim. Fjárfestinga sem átti að skilja sér eftir 30 ár eða á þessari öld. Nýir  Kínverskir neytendur segja þeim fjölgi á hverjum degi og fleiri og fleiri geti því valið úr góðum tegundum af Wisky.    Þetta er ánægjulegar fréttir í UK í dag, sölu aukning á neytenda mörkuð Kína. Hér hugsa aðilar öðru vísi , best er drepa alla sölu á heimamarkaði með sköttum og vöxtum.

Hinsvegar er ekki hægt að borga skuldir við erlenda lándrottna með skatta og vaxtatekjum. Þeir vilja þá eitthvað sem hægt er kaupa Dollara og Pund fyrir. 

Danir segjast vera í samkeppni Íslensku stjórnsýsluna í hávirðisaukatekjum á sínum neytenda heimamarkaði [tengt framleiðslu aukningu til veltuaukinnar] í sínum fréttum.

Nafnvirði er tímabundið verð að nafninu til á framleiðslu í húsi: bréfum í hólfi, almennt  raunvirði er það fæst fyrir vöruna, þjónustuna í reiðfé og er staðfest eftir á, eftir sölu með reiðufé.    Nafnvirði Debitum þarf að leiðrétta á hverju ári sem varan er ekki að seljast fyrir reiðufé. Vara sem selst ekki árum saman fyrir reiðufé er verðlaus að flestra mati: nafnvirði=0.

[Ómar Ragnarsson, 28.12.2012 kl. 21:03]

Örlæti og stórhugur Bandaríkjamanna sem birtist í Marshallaðstoðinni er einsdæmi í sögunni.

En sú staðreynd að Íslendingar fengu mesta aðstoð á hvern íbúa þeirra þjóða sem þáðu þessa hjálp er okkur ekki til sóma.

Við höfðum sérstöðu meðal þjóðanna varðandi það að græða gríðarlega á styrjöldinni allt frá byrjun hernámsins á sama tíma og allar aðrar þjóðir urðu fyrir miklum búsifjum, og við keyptum megnið af þessum 30 togurum fyrir gjaldeyrisinnistæður sem við áttum í stríðslok i Bretlandi.

Við sólunduðum þessum mikla stríðsgróða á aðeins tveimur árum þannig að í kjölfarið fóru gjaldheyrishöft og skömmtun sem gera núverandi höft að smámunum í samanburðinum.

Við nýttum okkur það að Kanarnir voru dauðhræddir um að kommúnistar myndu ná völdum hér og þorðu ekki annað en að dæla fé í okkur til að hafa okkur góða.

Menn reyna að réttlæta þetta með því að við hefðum misst hlutfallslega jafn marga menn á sjónum og styrjaldarþjóðirnar í stríðinu.

Þetta er í fyrsta lagi ekki rétt hvað tölurnar varðar. Bretar og Frakkar misstu þrefalt fleiri miðað við fólksfjölda en við og Þjóðverjar meira en 20 sinnum fleiri en við miðað við fólksfjölda.

Auk þess var Marshallaðstoðin ekki miðuð við það að bæta manntjón heldur sem kostnaður við að bæta efnahagstjón.

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 28.12.2012 kl. 23:55]

Ég hef heyrt að Marshallhjálpin frá usa til Íslands (sem er óskiljanleg) hafi verið skilyrt því að Ísland yrði eitt fyrstu landa til að samþykkja Ísrael?

[Halldór Jónsson, 29.12.2012 kl. 10:59]

Takk fyrir innlitið öllsömun.

Júlíus

Það er nokkuð ljóst að virði einhvers í peningum er aðeins það sem einhver er tilbúinn að borga fyrir það. Ef þú vilt ekki selja á því verði þá er eignin verðlaus. Ef enginn vill kaupa Grímsstaði eru þeir verðlausir. En fullveldi til dæmis er ekki hægt að verðleggja. Það er aðeins hægt að gefa. En ekki endilega auðvelt að fá gefið til baka.

Ómar, við misstum jafnmarga og Bandaríkjamenn hlutfallslega hef ég alltaf heyrt.

En hugsaðu þér 30 togara sinnum 500. Það er það sem Bandaríkjamenn gáfu Bretum. Og svo til viðbótar 30 togara sinnum svona 450 sem þeir gáfu öxulveldunum.

Mér var sagt að Jón bankastjóri hafi viljað leggja allan stríðsgróðann á vexti í Hambros en ekki kaupa þessa togara. Hann hvarf í vitleysu á tveimur árum vegna vitlaus gengis líklega samfara stórkostlegu tekjufalli þegar herinn fór. Svipað og skeði á Suðurnesjum?

Anna

Já. ég hef heyrt að Thor Thors hafi verið mikill gerandi við þá atburði. Allar gjafir þiggja laun.

[Júlíus Björnsson, 29.12.2012 kl. 17:07]

Málið er að brot af Marshall aðstoðinni fór í vasa 80% Íslendinga,  forsjárhyggja húsbænda hér yfir hjúum sínum tryggð það  að almenningur myndi ekki verða latur.
  
USA var ekki að gefa fé heldur fórna til að uppskera: fjárfesta. 

EU okrar meira í viðskiptum en USA  og hefur mikið minni trú á dugnaði fyrri nýlenda til að vaxa úr grasi.  Stétta rasismi landlægur í EU. þess vegna eru sett skýr skil á milli húsbænda 10% ríkustu á hverju ári og 80% borgara í meðaltekjum.

Í grunni EU er samdráttur sem skiptist hlutsfalllega jafnt.  Í ávöxtunar geirum 10% ríkustu er hinsvegar mega sandráttur, þar sem 10% af þeim 10% eru að leggja allt undir sig: það 1,0% af heildinni sem hefur efni á áhættu um reglulega raunávöxtun.  Efri millistéttirnar 10% heimila/einstaklinga skipta á milli sín 24% af heildartekjum allra heimila/einstaklinga.  14% var í áhættuna hjá þeim.     Grunnur tekur allment ekki áhættu og neyðist til velja í frjálsum markaðríkjum, en hefur ekkert val þar sem stunduð er forsjárskyldu ráðstjórn.    

90% Íslendinga hefur ekkert val í dag og mun ekki hafa næstu öld.

EU lykil aðilar munu  segja að elítan hér kunni ekkert með fjámuni að fara. þess vegna sé best að hún hafi sem minnst af því.  

Það er hefðbundinn virðingar stigi hjá elítum EU ríkja.  [h] PPP í heildina skiptir öllu máli.   [h] PPP er vegið meðatal af öllu raunvirði  sem seldist í reiðufé  á EU lögsögun I og II. Franska Pólenesía, Ísland, Falklandseyjar, Norgur falla undir svæði II  t.d.  

Nafnvirði merkir bókað verð debitum að nafninum til, Raunvirði er reiknað eftir sölu í reiðufé.  Raunvirði á að [debitum] vera það sem var bókað Cretitum. Ef ekki þá er oftsat um stuld og fals að ræða , og fávisku en slíkt afsökun var bönnuð í gömlu hlutafjárlögunum.    Það er glæpur að villa á sér heimildir í sumum heimum. Auðþekktur er Asninn á eyrunum, hann heyrir ekki. 
Skattar eru lagðir á raunvirði og raunvirðiaukingu. Ekki á ímyndunarafl.