held ég að slái öll þykktarmet. Fréttablaðið sem er að eigin sögn mest lesna dag blað landsins og byggir þarf líklega þeim fjölda sem fær það inn um lúguna er eins og Dagskráin eða Kópavogspósturinn sem varla tekur því að opna. maður getur ekki almennilega gert sér í hugarlund framtíð prentmiðla í þessum heimi en gæti dottið í hug að sérstökum prentsmiðjum muni fækka en sérstakir prentarar á heimilum manna muni taka við? En varla á minni tíð.
Þetta þykka Morgunblað kom í veg fyrir að ég gæti farið í Laugarnar á tilsettum tíma. Það sem vakti athygli mína var að blaðið prentar þýðingar upp úr hatursblaði demókrata New York Times. Ég þrælaðist til að lesa sumt af þessum venjulegu ófrægingargreinum á Trompinu án þess að það breytti mér. Samt verð ég að viðurkenna að grein Bill Clintons er um margt sérstök. Hún opnar augu mín fyrir því hversu Bandaríkjamenn eiga við svipuð vandamál að stríða og Íslendingar þegar kemur að innviðum landsins. Clinton hefur öðlast þá yfirsýn sem gömlum manni veitist stundum og gerir honum kleyft að bera saman fornt og nýtt.
Greinin er svohljóðandi:
"Margt gengur Bandaríkjunum í haginn.
Annað árið í röð hækka tekjur í öllum tekjuhópum. Meðalaldur þeirra sem eru á vinnumarkaði er tiltölulega lágur, fólk leggur hart að sér og framleiðni er mikil. Bandarískir háskólar og aðrar rannsóknastofnanir eru öflugar á sviðum á borð við efnisvísindi, hugbúnaðarþróun, örtækni, líftækni, erfðavísindi og mörgum öðrum, sem eru mikilvæg fyrir hagvöxt framtíðar og hátt atvinnustig. Sjálfstæði okkar í orkumálum fer áfram vaxandi og við notum hreinni orku en áður. Framfarir hafa orðið í að hlaða niður sólar- og vindorku og báðir þessir orkugjafar eru að miklu leyti óbeislaðir.
Við okkur blasir líka vandi í efnahagsmálum: mikil misskipting er í tekjum og auði; atvinnuþátttaka fullorðinna manna án háskólagráðu er lítil, sérstaklega hjá hvítum körlum; afgerandi munur er á vexti velmegandi borga og útborga og strjálbýlla sýslna með litlum bæjum; gapandi misbrestur hefur orðið á uppbyggingu innviða landsins, allt frá ófullnægjandi vegum og brúm til ryðgaðra og hættulegra vatnsleiðslna, rafveitukerfis sem hefur ekki bolmagn til að flytja orku frá stöðum þar sem ódýrast og hreinlegast er að framleiða hana þangað sem þörfin mest og skortsins á hagstæðu, hraðvirku breiðbandsneti á svæðum, sem brýn þörf er að verði með í efnahagslífi þjóðarinnar.
Það eru einnig áskoranir í mannauðsmálum. Í skólakerfi okkar sem er með tólf ára skólaskyldu eru einhverjir bestu skólar heims, en erfiðlega hefur gengist að yfirfæra ágæti þeirra og kosti yfir á skóla í öðrum umdæmum og ríkjum þar sem skilyrði geta verið mjög frábrugðin. Æðra menntakerfi okkar er enn það besta í heimi, en kostnaður og skuldir stúdenta eru alvarlegt vandamál. Umbætur í heilbrigðiskerfinu hafa fært milljónum manna hagstæða gæðasjúkratryggingu í fyrsta skipti, en við höfum sóað of miklum tíma í tilraunir til að þurrka þær framfarir út í stað þess að laga vandamálin, sem enn eru til staðar, og undirbúa okkur undir það að þjóðin eldist. Framtíð innflytjenda án leyfis þar á meðal er ungt fólk undir 18 ára aldri og milljónir vinnusamra manna, sem borga skatta er óviss þótt ljóst sé að ekki mun fjölga á vinnumarkaði án þeirra. Fæðingartíðni í Bandaríkjunum er varla nóg til að halda í horfinu. Frá Charleston til Charlottesville erum við minnt á kynþáttagjána. Hún er bölvun og það gæti haft hræðilegar afleiðingar að endurvekja hana. Og ópíóðaneyðin og afsprengi hennar, heróín og fentanýl, eru að drepa og örkumla sláandi fjölda Bandaríkjamanna. Í nokkur ár höfum við vitað að þetta væri gríðarlegt heilbrigðisvandamál, en þó höfum við nánast hvergi bolmagn eða skipulag til að snúa þróuninni við.
Loks blasa við erfið og alvarleg verkefni í öryggismálum, allt frá útbreiðslu kjarnorkuvopna til hryðjuverka, loftslagsbreytinga og netöryggis. Síðasti þátturinn gæti orðið erfiðastur viðureignar þar sem hann setur í hættu öll þau kerfi, sem við þurfum til að taka á hinum vandamálunum og lýðræðið að auki.
Þrátt fyrir almenna framþróun í efnahagsmálum eftir hrunið 2008 hafa allar þessar áskoranir átt þátt í því að dregið hefur úr efnahagslegum hreyfanleika, pólitísk og félagsleg útilokun hefur farið vaxandi og milljónir samborgara okkar búa við meira óöryggi en áður. Þessi öfl hafa aukið klofninginn meðal okkar og gert jafnvel enn erfiðara að endurheimta tilfinningu okkar fyrir sameiginlegum tilgangi.
Góðu fréttirnar eru að kröftug tilraun til að taka á vandamálum okkar með þekktum aðgerðum með viðráðanlegum kostnaði myndi efla efnahagslíf okkar og byggðir landsins með hærri tekjum, auknum hreyfanleika upp á við í samfélaginu og auknu öryggi. Margar borgir og fjöldi ríkja sanna það daglega.
En sem þjóð erum við á gjörólíkri leið. Allt of oft á það við að ættbálkahyggja byggð á kynþætti, trú, afstöðu til kynferðismála og fæðingarstað hafi tekið við af þjóðahyggju grundvallaðri á þeirri hugmynd að hægt sé að vera stoltur af sínum ættbálki og taka samt fjölbreyttu bandarísku samfélagi opnum örmum. Of oft verður gremjan skynseminni yfirsterkari, blindar reiðin okkur fyrir svörunum og er sá skinheilagi talinn ærlegur. Þessar tilhneigingar magnast í heimi Snapchat, Twitter og Facebook þar sem mál tekin fyrir í sjónvarpsfréttum halda aðeins athygli í nokkrar sekúndur og afkoma dagblaða veltur á því hvort netverjar endurtísta fyrirsögnum af síðum vefmiðla þeirra. Of margar félagsvefsíður eru gróðrarstía öfgafullra erlendra og innlendra innrásarmanna. Þessar staðföstu tilraunir til að þurrka út mörk staðreynda og tilbúnings, sannleika og lyga, geta yfirskyggt alla kosti okkar tengda heims. Þegar traust hverfur og þekking er gengisfelld sem vörn kerfisins til að koma í veg fyrir breytingar getur allt gerst. Nú þegar sjáum við að borgarar eru milljónum saman sviptir kosningarétti á grundvelli kynþáttar og uppruna, ekki vegna þess að ættu ekki að fá að kjósa, heldur af því að vilja vera þjóðernissinnar sem opna faðminn, frekar en að fara inn í ættbálkinn.
Hver ber sigur úr býtum við þessar aðstæður? Þeir sem þegar hafa komið ár sinni fyrir borð munu auðgast meira; óábyrgustu raddir fjölmiðla, sem fjalla um stjórnmál, munu dafna á því að fjalla um hverja nýja deilu og hneyksli. Og óvinir lýðræðis, sem ala á óeiningu og þeirri von að Bandaríkjamenn gangist loks við því að upplýst ríkisvald virkar ekki lengur og er jafnvel ekki mögulegt lengur í heimi nútímans.
Fyrir tuttugu og fimm árum þegar ég var kosinn forseti sagði ég að hver og einn Bandaríkjamaður ætti að fylgja skipun höfunda stjórnarskrárinnar um að gera ríkjasambandið fullkomnara, að þenja stöðugt út skilgreininguna á orðinu við og láta skilgreininguna á þeir skreppa saman. Ég er enn þessarar skoðunar. Fyrir vikið er ég hlynntur stefnu, sem ýtir undir samstarf frekar en ágreining og stuðlar að byggja upp efnahag, samfélag og stjórnmál sem snúast um að leggja saman, ekki draga frá, margföldun, ekki deilingu. Því miður virðast of margir valdhafar víða um heim staðráðnir í að gera hið gagnstæða. Ef við gerum það hér munum við glutra niður þessu tækifæri til að uppskera okkar björtustu daga. Því er okkar mikilvægasta áskorun að ákveða hverjir við Bandaríkjamenn erum í raun sem borgarar, samfélög og þjóð. Allt annað veltur á því.
© Bill Clinton. Á vegum The New York Times Syndicate"
Ég hvet menn til að lesa þetta með opnum huga með "Trompfilterinn" á að sjálfsögðu. En Clinton er yfirvegaður í orðavali sem við er að búast. Það sem hann segir á líka margt erindi til okkar Íslendinga. Ekki hvað síst þetta:
"Þeir sem þegar hafa komið ár sinni fyrir borð munu auðgast meira; óábyrgustu raddir fjölmiðla, sem fjalla um stjórnmál, munu dafna á því að fjalla um hverja nýja deilu og hneyksli. Og óvinir lýðræðis, sem ala á óeiningu og þeirri von að Bandaríkjamenn gangist loks við því að upplýst ríkisvald virkar ekki lengur og er jafnvel ekki mögulegt lengur í heimi nútímans."
Menn mega hugleiða þetta nú þegar ofvöxtur lífeyrissjóðanna er að slasa íslenskt efnahagslíf svo erfitt verður að stíga það til baka og enginn stjórnmálamaður sér leið út ú ríkissjóðsvandanum með því að sækja skattféð sem lífeyrissjóðirnir liggja með. Þegar dægurþras poppmiðlanna yfirskyggir rökræður og pólitískur slagorðavaðall smáflokkakraðaksins á Alþingi og dagleg birting innihaldslauss vaðals þessa fólks miðopnu Morgunblaðsins gerir aðeins að þyrla upp moldviðri sem dregur athygli fólksins frá aðalatriðum.
Þegar fyrsta setning í tilvitnaðri málsgrein Clintons er skoðuð út frá boðaðri einkavæðingu bankanna á stefnuskrá íslensku ríkisstjórnarinnar þá læðast að manni efasemdir um að einkavæðing íslensku bankanna sé yfirleitt möguleg, hvað þá skynsamleg, á þessum tímapunkti með því ástandi á íslenskum fjármálamarkaði sem þar ríkir núna, þar sem ekkert er mögulegt án velvilja og tenginga við lífeyrissjóðafurstana, sem eru meira eða minna sjálfkjörnir án nokkurrar aðildar eigenda sjóðanna vegna yfirþyrmandi og sívaxandi stærðar sjóðanna. Allt í ljósi þess þegar stórfé skortir að hálfu ríkisins til hjúkrunarheimila, spítala, innviða samgöngumála, þeim mun óskiljanlegra er það hversvegna ríkið sækir ekki þá þúsund milljarða af skattfé sem það á sannarlega hjá lífeyrissjóðunum og hættir að láta þá skálka með slíkt fé um alla framtíð.
Morgunblaðið er sannarlega að sækja sig í hlutfalli við Fréttablaðið sem færði mér fátt bitastætt utan leiðara Harðar Ægissonar sem er skynsamlegur að vanda.